Kahire

Yaklaşık yirmialtı yüz yıl kadar önce Halikarnaslı tarihçi Heradot Mısır'la ilgili olarak; "Hiçbir ülke yok ki, böylesine harikalara sahip olsun ve bunlara aldırış etmeden yaşasın" dedikten sonra eklemiş; "Onlar aşırı derecede dinlerine baglı insanlar, öylesine ki tüm insan ırklarının çok ilerisinde...". Antik Mısırlılar'ın dünya mirasına bıraktıkları yapılara bakıpta bu görüşe katılmamak elde değil. 

Mısırlılar kendi yaşam alanlarını kalıcı olmayan malzemelerle yapmalarına rağmen ölümsüz tanrıları ve onlara eşit kralları için onların bedenlerini sonsuza kadar korumak üzere yaptıkları tapınaklarda ve heykellerde bozulmaz taşlar kullanmışlar. Bu eserleri oluşturan malzemenin kaynağı olan Libya ve Arap Çöllerinin kayalıkları ve Nil Nehri'nin akışı arasında kendisini şekillendirmiş, Mısır Dünyası'nın durağanlığı ve doğal yaşam çemberinin sonsuzluğu...

Din ve istikrar yıllarca değişmeden sürekliliğini koruyan heybetli Mısır Sanatı'nın ana unsurlarını oluşturmuş. "Nil'in hediyesi" Mısır'ın çöllerle çevrili olması, kendine has ve dış etkilere kapalı bir medeniyet olarak şekillenmesinin en önemli nedeniydi. Tarihte derin izler bırakmış 3000 yıldan fazla hüküm sürmüş Mısır Medeniyeti için dış saldırılara karşı bir korunak da olmuş bu coğrafi özellik. Afrika'nın derinlerinden doğan Dünya'nın ikinci uzun nehri Nil, kıyısında kurulan medeniyetin yanı sıra sebep olduğu sellerle matematiğin gelişmesinde de önemli rol oynamış. Geçmişten bugüne Nil, Mısır tarihinin kaçınılmaz bir parçası. Bir büyük medeniyeti oluşturan bu nehir ilk yerleşimler kurulduğundan bu yana ekonomik, sosyal, politik ve dinsel yaşamın kaynağı olmuş.

Kahire'nin uçaktan ilk görünüşüyle ilgili duyduklarım ve okuduklarım hep gece gelen insanların izlenimleriydi. Bense sabahın ilk ışıklarıyla vardım. Görüntü kurguladığımdan biraz farklıydı; dümdüz geniş bir bölge üstüne yayılmış kutu kutu binalarla dolu bir şehir ve yapılan binaların tamamıyla kapatmadığı çöl toprakları... Havaalanına inip bavullarınızı aldığınız anda hamallar karşılıyor sizi, her ne kadar "no!" deseniz de onlar ısrarla çantalarınızı yükleniyorlar ve Mısır'da çok sık duyduğunuz, bıkkınlık veren o kelimeyi söylüyorlar; "bahşiş bahşiş!" Kahire'de taksiler genellikle Station Wagon Peugeot 504' lerden oluşmakta, hani şu eski model Peugeot'lardan. Eğer bizim gibi beş altı kişiyseniz bu arabalar ideal çünkü bagaj kısmına da koltuk eklenerek altı kişilik hale getirilmişler. şöförlerin taksimetreyi süs olarak kullanması nedeniyle ücretler pazarlıkla belirlenmekte. Gideceğiniz yerin fiyatını sorduktan sonra yarısını hatta daha azını önerdiğinizde gerçek fiyatı ile yolculuk edebilirsiniz. Bu yöntemi Mısır'da bulunduğunuz sürece hep uygulamalısınız. Kahire'de koloni döneminin etkilerini farkediyorsunuz birçok yerde. Kalmak için seçtiğimiz otel de İngiliz sömürge döneminden kalmaydı. Salaş ama temiz bir otel tarihi Lotus Oteli. Talaat Harb caddesi üstünde şehrin tam göbeğinde yani İstanbul'un Taksim'inde. Otelin en üst katındaki caddeye bakan penceremden karşı apartmanın terasında çamaşır asan kadınları ve yolu bir süre izledikten sonra yatağıma uzandım. Caddeden yükselen korna ve araba sesleri bir kaç saat uyumama engel olamadı. Birkaç saatlik uyku tüm gün hatta gece dolaşacak gücü verdi bana. Programımızı ayarlarken en büyük korkumuz kısıtlı zamanımızda görmeyi planladığımız yerlerin kapanmasıydı. Bu yüzden kapanış saatleriyle mesafelerine göre bir ayarlama yaptık.

İlk gün Giza'ya gitmeye karar verdik. Giza en büyük ve bilinen Piramitler'in (Kefren, Keops ve Mikerenos) olduğu, şehir merkezinin dışındaki bir yer. Yolda giderken gördüklerim bana İstanbul'un varoşlarını hatırlatıyor. Otoyoldan önce silüetleri görünüyor bu üç büyük Piramit'in. Nil'in kıyısındaki yeşillikleri fon olarak alıp otoyol kenarından fotoğraflıyorum bu görüntüyü. Tam Christmas zamanında burada olduğumuzdan tüm turistik yerler gibi burası da çok kalabalık.

Fotoğraf: Graham Harrison

Arabadan iner inmez yeşil entarili sarıklı bir adam kesiverdi yolumuzu ve biz daha ne olduğunu anlamadan bir tahta üzerine basitçe çizilmiş bir haritada bölgeyle ilgili bildiğim şeyleri anlatmaya başladı, içimden ben bu hikayenin devamını biliyorum derken onun at kiralayıcısı olduğunu öğrendik. Bize önerisi alanı at üstünde gezdirmek. Yaptığımız pazarlık sonrası anlaşıyoruz. Burada hep yaşadığımız psikoloji "acaba kazık mı yedim!" düşüncesi, çünkü sattıkları bir şey için ilk soyledikleri fiyat gerçeğinden o kadar farklı oluyor ki, böyle düşünmemek elde değil! Piramitlerin girişindeki görevliye arkeoloji öğrencisi olduğumu dolayısıyla para ödememem gerektiğini anlatmaya çalışıyorum. Arkeoloji öğrencisi olduğumu anlatmak için kullandığım İngilizce ve İspanyolca çalışmayınca aklıma eski Türkçe'yi kullanmak geliyor; "hafriyat talebe" ardından "beleş" diyorum. Görevli kadın çabam sonrası pes ediyor! Önceden aldığımız tavsiyeler üzerine özellikle kapanmasına yakın saatte geldik buraya. Ancak at üstünde ritmik sesler eşliğinde Keops'a yaklaşırken deve üstündeki askerler alanı boşaltmamızı işaret ettiler. Kapanmasına yakın değil tam kapanma vaktinde oradaymışız! Türkiye'den geldiğimizi burayı mutlaka fotoğraflamamız gerektiğini anlatınca anlayış gösterdiler bize, bu sayede çevrede kimse yokken dolaştık bu muhteşem yapıları. Buradan Kahire'ye bakıldığında şehrin üstüne çökmüs hava kirliliği görülüyor. Rahatsız eden bu görüntü yerine başımı tekrar Piramitler'in ihtişamına çeviriyorum. Güneş batışında kızıllaşan renkleriyle müthiş etkileyici bir görünüm çıkıyor ortaya, bu görüntü hiç bir zaman unutulmayacak bir resim olacak kafamda.

Herkesin Mısır'la özdeşleştirdiği, tarihin uzak ufkunda bir belge gibi duran zamanın aşındırmasına uğramış bu taştan dağlar, ne kadar sessiz sedasız ihtişamlarıyla dursalar da bizlere çok şey söylemekteler.Onlar bizlere; bir kralın yaşamı boyunca taştan bu dev kütlelerin dikilmesini saglayabilecek yeterlilikte örgütlenmenin varlıgından, binlerce kölenin, işçinin madenlerden taş çıkarıp onları yapıların yanına taşıtan ve kral mezarları tamamlanıncaya kadar yıllarca çalıştırıp o taşları en ilkel araçlarla bir bir dizdirebilecek kadar zengin ve güçlü kralların varlığından bahsetmekteler. Kahire için ayırdığınız zamana göre Sakkara'daki piramitleri görmeye de gidebilirsiniz.Giza'dakiler kadar görkemli olmasalar da, inşa edilen ilk piramitler olarak buranın özel bir yeri var tarihte, bu sebepten gitmeden önce burayla ilgili bir şeyler okumak iyi olur. Zoser'in anıt mezarının bulunduğu bu bölgedeki piramitler Giza'dakiler için model ve esin kaynağı olmuş.

Fotoğraf: Jose Fuste

Piramitler'in ardından Emeviler'den kalma İbn Tuln Camii'ne gittik. Kötü bir zamanlama yapmışız, Cami'nin avlusu restorasyon sebebiyle bir inşaat sahasını andırıyor. İbn Tuln Camii'nde çok fazla durmadan diğerlerine gidiyoruz. Buradaki camilerin içlerinde bizimkilerden farklı olarak yemek yiyen, uyuyan -hatta horlayarak!- hiç bir şey yapmadan sadece oturan insanlar karşılaşabileceğiniz görüntülerden. Han El-Halil çarşına giderken bayram sebebiyle sokakları doldurmuş Mısırlılar'ı, Sultan Hasan Camii yanındaki parkta oynayan çocukları görüyorum taksinin penceresinden. Fonda arapça şarkılar var. Tam bir karmaşa içerisinde ilerlemekteyiz, trafik keşmekeş! Şöförler gaz ve frenden çok kornayı kullanıyorlar. Tüm sürücüler bizim dolmuş şöförleri gibi... Arabadan indiğinizde oh be diyemiyorsunuz çünkü bu sefer yaya trafiği çıkıyor karşınıza. Dünyanın en kalabalık şehirlerinden biri olan Kahire'de dar kaldırımlara sığmayan güruh üstünüze üstünüze geliyor. Hele bir de her yandan gelen şarkılar bağrış çağrış eklenince buna, bir an önce kendimi ahşap sandalyesine atacağım bir kahve arıyor gözlerim. Kahveler yolların aksine sakin, durağan; hayat burada yavaşlıyor. Bize yabancı olmayan mekanlarda bizdekinden farklı görüntülerle karşılaşmak çok ilginç. Kahve kültürü burada da çok yaygın, bol şeker atıp karıştırılmış halde cam bardakta getirdikleri çaylar isteğinize göre naneli de olabiliyor. Şekeri atılıp getirilmiş çay benim için kolaylık sağlamaktaydı! Eğer şekersiz istiyorsanız bunu baştan belirtmeniz gerekiyor... Bizde yeniden keşfedilen, tüttürmek için artık belli mekanlarda bulabildiğimiz nostaljik hale gelen nargile Mısır'daki kahvelerin ayrılmaz bir parçası. Aromalı tütünü bir yana koyarsak "tömbeki" denen gerçek nargile tütününün Türkiye'dekinden farklı bir tadı var. Tütün nemli, bizdeki gibi hazırlamak özel bir hüner gerektirmiyor. Mısır'ın özel içeceği "karkenez" tavsiye ederim. Soğuk ve sıcak iki farklı şekilde hazırlanan karkenez'in soğuk olanını ben daha çok beğendim, tadı vişne suyuna benziyor. Lotus Otel'in çok yakınındaki restoran ve kafe "Cafe Riche" harika bir yer. Bu mekan, yabancı medya çalışanlarının buluşma yeri olarak yıllardan beri hizmet veriyormuş. Gerek deneyimli ve kibar garsonları, gerekse yemekleri burayı özel kılıyor. Fiyatlar çok uygun, mezeler ve yemek tavsiyeleri konusunda kır saçlı şefi mutlaka dinleyin pişman olmayacaksınız. Yemek sonrası "Um-ali" tatlısını öneririm, künefeyle kadayıfın karışımı bir tadı var ki harika!

Mısır'daki antik eserlerin bir çoğu buradan Louvre, British, Berlin (ve hatta İstanbul Arkeoloji Müzesi) gibi Avrupa müzelerine taşınmasına rağmen bir çoğu ve önemlileri hala burada, Kahire Müzesi'nde bulunmakta. Oldukça büyük bir müze, tüm diğer müzeler gibi kısa vakitte gezilip bitirmek gerçek anlamda mümkün değil. Her bir eser için bir dakika ayırdığınızda 136.000 objenin bitmesi dokuz ay alıyormuş. Müzenin sahip olduğu eserler kadar mimarisi de dikkate değer. 1858 yılında burada kazılar yapan Auguste Mariette tarafından kurulmuş müze. Kısıtlı vakti olanlar için Müze'nin giriş katındaki "Eski Krallık" dönemi heykellerini, birinci katta bulunan Tutankhamun'un hazinelerini ve yine aynı katta bulunan ek bir ücret ödenerek girilen "Mumyalar" bölümünü öneririm.

Kahire'deki son durağımız Han El-Halil idi. Orta Çağdan bu yana, daracık sokaklarında sağlı sollu incik boncuk ve binbir çeşit doğulu hediyelik eşyaların satıldığı bir çarşı Han El-Halil. Deve şeklindeki küçük parfüm şişeleri, türlü malzemeden yapılmış kolyeler, nargileler burada satılan hediyelik eşyalardan. Çarşının sokaklarından "Sikket El-Bedesten" de bulunan kafe Mısırlılar'ın Nobel ödüllü yazarı Nagip Mahfuz'un kitaplarını yazmak için tercih ettiği yermiş. Alışveriş sonrası dinlenmek ve nargile tüttürmek için güzel bir mekan tabii eğer yer bulunabilirseniz.

Akşam olup otele döndükten sonra tüm günün yorgunluğuyla pencereden bakıyorum, doğulu gürültünün geldiği Talaat Harp caddesine doğru. Bu defa yaşanılanlarla daha bir başka görünüyor gözüme. Son bir kaç saatimi bir kaç yüz metre ötedeki otellerin ışığında parlayan Nil kenarında yürüyerek geçirdim. Ilık Kahire akşamında izlediğim Nil'in karanlıktaki sessizliği yerel halkı taşıyan göçmen teknesi gibi tıka basa dolu filikalardan gelen gürültüyle dağılıyor. Havaalanına giderken takside çalan müzik eşliğinde uzaklaşan Kahire'ye görüşmek üzere diyorum içimden.