Osmanlı'nın Corsairları

İnebahtı Muharebesi Osmanlı’nın denizciliğine büyük bir darbe olsa da devamında getirdiği sonuçlar denizcilikte yeni bir hamleyi sağlamıştır. Donanmanın yeniden inşasıyla 1572’de denizlere açılan Osmanlı’nın karşısına uzun bir süre rakip çıkmamıştır. 

Bir Kuzey Afrika corsair gemisi.

Türkçe'de tek bir kelimeyle ifade edilen korsanlık, batı dillerinde 'corsair' ve 'pirate' olarak farklı iki kelimeyle ifade edilir. Corsair; mürettebat ve devlet için, pirate; yalnız mürettebat için faaliyet gösteren korsan olarak özetlenebilir. Bu sebepten Osmanlı Deniz Gücü kapsamına giren korsanları 'corsair' ('korseyır' okunur) olarak adlandırıyorum. Özellikle Kuzey Afrikalı denizcilerden oluşan Osmanlı deniz gücünü oluşturan corsairlar, ordunun denizlerdeki akıncıları gibiydiler.


Osmanlı'nın corsairlarıyla 16.yy’dan itibaren Akdeniz’de sağladığı deniz hakimiyetinin boyutları Atlantik’e kadar uzanmaktaydı. Köle ticareti etrafında şekillenen Atlantik’te yürütülmüş seferler; İzlanda, Faroe Adaları, İrlanda, İngiltere, Hollanda ve Danimarka’yı kapsayıp, 19.yy’a kadar sürdürülmüştür. 1627 yılında Murad Reis’in İzlanda’ya gerçekleştirdiği sefer konuyla ilgili ilginç tarihsel bir kayıt oluşturmaktadır. Çok az araştırılmış bu tarihsel veriyle ilgili 17.yy’a ait raporlar, yazılı dökümanlar, şiirler, mektuplar, gravürler, resimler ve yayınların bir kısmı  maalesef 1728 Kopenhag yangınında yok olmuş, ancak kalanlardan 70 adet parça halen İzlanda Milli Kütüphanesi, Danimarka Kopenhag Arnamagnaean Enstitütüsü ve Royal Library’de bulunmaktadır. İzlanda'ya düzenlenen sefer istisna olsa da, Manş Denizi dahi, korsan faaliyetleri sebebli bu dönemlerde güvenli sayılmazdı. Thames nehrinde bile corsairların yakalanmışlığı vardı!

1682' de Londra’da yayınlanmış bir liste 1677-1680 yılları arasında Cezayirli korsanlar tarafından ele geçirilmiş 160 İngiliz Gemisi’nin listesini vermektedir. Sadece bu kayıttan yola çıkarak bu yıllarda esir alınan İngilizlerin sayısının yedi ila dokuz bin arasında olduğu söylenmektedir. Osmanlı kontrolü altındaki bu denizcilerin ele geçirdikleri sadece gemiler ve gemiciler değil, kıyı yerleşimcileri de olmuştur. 1631 yılında, İrlanda’nın Baltimore, Devon ve Cornwall yerleşimlerinden esir alınmış binlerce kişi bulunmaktadır. Samuel Pepys’in ünlü günlüğünde, 8 Şubat 1661 tarihinde köle olarak alınmış iki kişi hakkında ayrıntılı bilgilere ulaşılmaktadır. İngiliz araştırmacılara göre 1500’lerden 1600’ün başlarına kadar yaklaşık 35 bin Avrupalı hristiyan köle; Libya, Tunus, Fas, Cezayir ve İstanbul’a getirilmiştir. Tabii aynı şeyi hristiyan korsanları, müslüman gemilerine yapıyordu. Ne var ki, müslüman esirlerin pek azı hristiyan oluyordu. Dönme işlemi çoğunlukla tek taraflı işlemekteydi.


Kapsamlı bir envanter kaydı yapılmamış olsa da, İngiliz araştırmacılar yaklaşık rakamın yılda sekiz bin beşyüz kişiden, 1580-1680 yılları arasında toplam sayının sekiz yüzelli bin kişi olduğunu söylemekteler. Bu kişilerden kaçabilenler fidye ile kurtulanlar olduğu kadar İslam dinine geçenler de olmuştur. İki yüz elli yıllık bir dönem içerisinde 1530’dan 1780 yılına kadar toplam sayı milyona ulaşmakta. Ünlü İspanyol yazar Cervantes 1571 yılında esir alınan kölelerden biridir. 


 İrlanda Devon’da yer alan Salcombe Körfezi’nde çıkarılmış Kuzey Afrika kökenli batıktan altın, elmastan oluşan kargoyla, Londra British Museum’un İslam Eserleri bölümünün 34 numaralı kısmında karşılaşmıştım. 

 Devon’da bulunmuş batık geminin kargosundan çıkarılmış eserlerden bazıları .

Tersanelerde, bina inşalarında, tarım sektöründe, kadırga ve kalyonlarda tayfa olarak ve paşaların hizmetçileri olarak çalıştırılmış hristiyan kölelerin ticaretini engellemeye yönelik 1640 yılına kadar sistematik bir çaba olmamıştır. Ancak bu yıllardan itibaren özellikle, İspanya ve Fransa’da başlayan çabalar, 19.yy’da yapılan anlaşmalarla son bulmuştur.

 Köle sahipleriyle pazarlığı gösteren bir gravür.